- Karnınızın altında basınç artıÅŸı ve bebeÄŸin aÅŸağıya doÄŸru iniÅŸini hissedebilirsiniz. Bu duruma angajman denir. Nefes alma ve yemek yemek konusunda biraz daha rahatlasanız da, sık idrara gitme ve yürüyüÅŸ yapmak giderek zorlaÅŸır.

- Kendinizi çok iri ve rahatsız hissedebilirsiniz, üzülmeyin, kitap okumak, sinemaya gitmek gibi keyifli vakit geçirebilirsiniz.

- Braxton Hicks kasılmaları sıklaÅŸır. 1 saat içinde 4 veya daha fazla kasılma olursa doktorunuza haber verin.

- Sakarlıklarınız olabilir.

- İÅŸtahınız azalabilir veya artabilir.

- Kabızlık ÅŸikayetiniz artabilir.

- Kalçanızda ve leÄŸen kemiÄŸinde rahatsızlık ve aÄŸrı hissedebilirsiniz.

- Elleriniz ve ayaklarınız, bazen el ve yüzünüz ÅŸiÅŸebilir.

- OturduÄŸunuz yerden kalkmakta zorlanabilirsiniz. Düz arkalıklı veya kollu sandalyelere oturmayı tercih edin, kalkarken destek te alabilirsiniz.

- Bacaklarınızda varisler, basur artmıÅŸ olabilir.

- Midede yanma , hazımsızlık ÅŸikayetleriniz olabilir.

- DiÅŸeti kanamaları olabilir.

- Uyumakta zorlanabilirsiniz.

- Kendinizi zaman zaman yorgun zaman zaman da enerjik hissedebilirsiniz.

Bebeğinizdeki değiÅŸiklikler

- BebeÄŸinizin geliÅŸimi tamamlanmak üzeredir. Organları olgunlaÅŸmaktadır.

- Kafa kemikleri doÄŸumun kolaylaÅŸtırmak için yumuÅŸak ve esnektir. ÇoÄŸunlukla bebek rahim boynuna doÄŸru ters durmaktadır.

- Hareket edecek yer kalmadığından daha sessizdir.

- Uyku ve uyanıklık dönemleri vardır.

- Boyu yaklaÅŸık 45-50cm civarında, ağırlığı 2700- 3500 g civarındadır.

- Giderek daha tombullaÅŸmakta, derisi pembe renktedir.

- Göz rengi koyu gridir, doÄŸumdan birkaç ay sonrasına kadar deÄŸiÅŸebilir.

- Tırnakları tamamlanmıÅŸtır, uzayabilir.

Muayene ve laboratuar tetkikleri

- Kan basıncınız vekilonuz ölçülmeli.

- İdrar tetkikiniz yapılmalı.

- El, ayak, bacaklar muayene edilmeli.

- Fundus yüksekliÄŸine bakılmalı.

- Fetus kalp atıÅŸları muayene edilmeli

- Karın muayenesi ile bebeÄŸin pozisyon, geliÅŸ ÅŸekli ve ölçülerine bakılmalı.

- Braxton Hicks kasılmalarının sıklığı ve süresine bakılmalı.

- Rahim aÄŸzında geniÅŸleme ve silinme için pelvik muayene yapılmalı.

- Rahim kaslarının ve baÄŸlarının sürekli basıncı nedeniyle göÄŸsünüzün aÅŸağı kısmında aÄŸrı hissedebilirsiniz. Bebek hareketleri güçlü ve düzenlidir, ancak rahim içindeki alan daraldığı için hareketleri azalmıÅŸtır.

- BebeÄŸin ölçüleri özellikle sırtınızın alt kısmına ve mide bölgesine doÄŸru geniÅŸleyerek büyür. Kasıklarınızda ve leÄŸen bölgesinde karıncalanma, uyuÅŸma hissedebilirsiniz.

- Yalancı doğum sancıları da denen Braxton Hicks kasılmaları artabilir.

- Rahat uyuma pozisyonu bulmakta zorlanabilirsiniz, nefes darlığı olabilir. Yan tarafınıza uzanıp bacağınızı diÄŸerinin üzerine atarak daha rahat uyumanıza yardımcı olabilir. Bu pozisyonda, bacaklarınızın arasına yastık koymayı deneyebilirsiniz, bu ÅŸekilde uyuma ayaklarınızdaki ÅŸiÅŸliÄŸi azaltıp dolaÅŸımı arttıracağından rahat etmenize yardımcı olabilir.

- BebeÄŸin baÅŸı aÅŸağıya doÄŸru ilerledikçe, daha sık idrar ihtiyacınız olacaktır. Gülerken, öksürürken idrar kaçırabilirsiniz.

- Basur ve mide ekÅŸimeleriniz, hazımsızlık, ÅŸiÅŸkinlik ÅŸikayetleriniz olabilir.

- Göbek çukurunuz düzleÅŸebilir, dıÅŸarı çıkabilir ancak endiÅŸelenmeyin, doÄŸumdan sonra düzelir.

- Kendinizi ağır ve hantal hissedebilir, çabuk yorulmaya baÅŸlayabilirsiniz, sık sık dinlenmeye çalıÅŸın.

- DiÅŸeti kanamalarınız, burun tıkanıklığı olabilir.

- Beyazımsı vajinal akıntınızın kıvamı koyulaÅŸabilir.

- Elleriniz, ayaklarınız, bilekleriniz ve yüzünüzde ÅŸiÅŸlik olabilir. Bolca su içmelisiniz.

- Bacaklarınızda varisler olabilir.

- GöÄŸüslerinizden daha bol miktarda colostrum gelebilir.

- SakarlaÅŸmıÅŸ, dalgınlaÅŸmıÅŸ olabilirsiniz.

- Kilonuz 1.5-2 kilo kadar artabilir, bebeÄŸinizin besin gereksinimleri doruktadır ve doÄŸum öncesi son büyüme atağı göstermektedir.

- Bebeğin sağlığı ve doğumla ilgili kaygılarınız olabilir, artabilir, heyecanlanabilirsiniz.

Bebeğinizdeki değiÅŸiklikler

- BebeÄŸiniz büyür ve tekmelerini daha güçlü hissedersiniz.

- DıÅŸarıdaki sesleri duyar, gözleri açıktır., karanlık ve aydınlığı ayırt edebilir.

- BebeÄŸiniz hızla büyür, tekmelerini giderek daha güçlü hissedersiniz.

- Kemikleri sertleÅŸmeye devam eder.

- Amniyon sıvısının en fazla olduÄŸu dönemdir.

- Cilt rengi kırmızıdan pembeye dönmeye baÅŸlar, deri altında yaÄŸ tabakası oluÅŸmaya baÅŸlamıÅŸtır.

- BağıÅŸıklık sistemi geliÅŸmeye , kendi antikorlarını üretmeye baÅŸlamıÅŸtır.

- BebeÄŸiniz bu dönemde doÄŸarsa, yeterince geliÅŸmiÅŸ olup hayatını sürdürebilir.

- Bebeğinizin boyu 40-45 cm civarında, ağırlığı 2000-2500 g civarındadır.

Muayene ve laboratuar tetkikleri

- Kan basıncı ve kilonuz ölçülmeli.

- İdrar tetkiki yapılmalı.

- El ve ayakların, bacakların muayenesi yapılmalı.

- Fundus yüksekliÄŸine bakılmalı.

- Fetus kalp atıÅŸları muayene edilmeli.

- Karın muayenesi ile bebeÄŸin pozisyon ve ölçülerine bakılmalı.

- Kan grubu Rh negatif ise, Rh titrasyonu için kan testleri yapılmalı.

Kan UyuÅŸmazlığı

“Kan uyuÅŸmazlığı” genel kanının aksine, karı koca arasında deÄŸil, gebelik döneminde anne ile karnındaki bebeÄŸi arasında söz konusu olabilen normal dıÅŸı bir durumdur. Hangi kan grupları arasında ve nasıl bir uyuÅŸmazlık olduÄŸunu anlatmadan önce kan gruplarını tanımlamak gerekir. Kanımızda oksijen taÅŸımakla görevli kırmızı kan hücrelerinde bulunan proteinler esas alındığında klasik olarak dört ana kan grubu tanımlanır: “A”, “B”, “AB” ve “O” grubu .. Bir de “Rh” söz konusudur. Birey, “D” proteinine sahipse Rh pozitif (+), deÄŸilse Rh negatif (-) olarak ifade edilir. Rh (-) kiÅŸilerin vücudunda D proteini hiç yoktur ve bağıÅŸıklık sistemi için tamamen yabancı bir maddedir.

Normal koÅŸullarda hamilelik döneminde anne ve bebeÄŸin kanları birbirine karıÅŸmadan plasenta (eÅŸ) aracılığıyla oksijen, karbondioksit ve besi öÄŸelerinin karÅŸılıklı alıÅŸveriÅŸi gerçekleÅŸtirilir. Anne Rh (-), bebek Rh (+) ise ilk gebelikte herhangi bir sorun olmaz. Bebek doÄŸarken zedelenen damarlardan bir miktar bebek kanı, Rh (-) annenin kanına karıÅŸabilir. Böylece annenin bağıÅŸıklık sistemi tamamen yabancısı olduÄŸu bir proteinle, “D” proteini ile tanıÅŸır ve ona karÅŸı tepki geliÅŸtirir. O maddeyi tanımadığı için yok etmek ister. Beyaz kan hücrelerinin D proteinini yok etmek üzere ürettiÄŸi -o maddeye özgü- sıvısal maddeleri (antikorlar) kullanarak hedefine ulaÅŸır. Annenin kanında bir tane bile bebek kan hücresi kalmaz, tümü yok edilir. Bu savaÅŸ sona erdiÄŸinde geriye “anti-D antikorları” adı verilen sıvısal maddeler ve bunları gereksinim duyulduÄŸunda her an yeniden üretebilecek akıllı beyaz kan hücreleri kalır. Ä°kinci gebelikte çocuk eÄŸer yine Rh (+) kana sahipse annenin kanında hazır bulunan bu sıvısal maddeler (antikorlar) kolayca plasenta (eÅŸ) engelini aÅŸarak anne karnındaki bebeÄŸin kanına karıÅŸırlar. Bebek kırmızı kan hücreleri yok edilmeye baÅŸlanır. ÇocuÄŸun kemik iliÄŸi, karaciÄŸer ve dalağı yok edilen kırmızı kan hücrelerinin yenilerini üretir ve eksilen kanı yerine koyar. Bu aÅŸırı kırmızı kan hücresi yıkımı ve yapımı sürecinde “bilirubin” adı verilen ve fazlası zararlı olan bir madde açığa çıkar, bebekten anneye geçer, annenin karaciÄŸeri tarafından yok edilir. BebeÄŸin karaciÄŸeri henüz bu maddenin tümünü zehirsizleÅŸtirebilecek kadar geliÅŸmemiÅŸtir. EÄŸer üretilen kırmızı kan hücresi miktarı yok edilenden az olursa sonuçta bebek ağır bir kansızlığa maruz kalır, hatta ölebilir. EÄŸer arada bir denge varsa bebek bir ölçüde kansızlıkla doÄŸar veya saÄŸlıklı olarak dünyaya gelir. Sorun asıl o zaman belirginleÅŸir. Çünkü kan hücreleri hala parçalanmakta, yenileri yapılırken gereken maddeler anneden temin edilememekte, çocuk kendi depolarını kullanmaktadır. Üstelik açığa çıkan sarı boyar madde niteliÄŸindeki “bilirubin” bebeÄŸin karaciÄŸeri tarafından yeterince vücuttan uzaklaÅŸtırılamamaktadır. Kanda belli bir düzeyi aÅŸan “bilirubin” göz aklarına, cilde ve sonunda asıl zararını gösterdiÄŸi beyin ve sinir sistemine yerleÅŸerek yaÅŸamı tehdit etmektedir. YenidoÄŸan sarılığının ağır ÅŸekillerinde, tedavi edilmeyen çocuklarda adalelerin sertleÅŸmesi, zeka geriliÄŸi gibi kimi geri dönüÅŸümsüz sinir sistemi bozuklukları meydana gelmektedir.

YenidoÄŸan sarılığı olan bebeklerde sarı boyar madde “bilirubin”i vücuttan daha kolay uzaklaÅŸtırmak için belli bir dalga boyundaki ultra viyole (kızıl berisi) ıÅŸınları kullanılmaktadır. Bebeklerin uygun sıcaklık ortamı saÄŸlayan küvöz ya da yataklarda ultra viyole ıÅŸığıyla tedavisine “fototerapi” denir. Yeterli olmadığında bebeÄŸim göbek kordonundan takılan bir sistemle, uygun bir Rh (-) kanla “kan deÄŸiÅŸimi” iÅŸlemi gerçekleÅŸtirilerek yaÅŸamsal tehlike atlatılır. Geç kalınan durumlarda araz kalması olasıdır. Körlük, ÅŸaÅŸılık, sağırlık, felç gibi ..

Mademki kan uyuÅŸmazlığı ve sonuçları bu kadar ağır olabiliyor, o halde Rh (-) anneler için koruyucu bazı önlemler alınması gereklidir. Bir anne adayı eÄŸer Rh (-) kana sahipse, ilk doÄŸum, kürtaj ya da düÅŸüÄŸünden hemen sonra, bebeÄŸinden kendisine o anda geçmiÅŸ olabilecek Rh (+) bebek kan hücrelerine karÅŸı annenin bağıÅŸıklık sisteminde tepki oluÅŸmadan önce giriÅŸimde bulunulmalıdır. Bunun için özel olarak hazırlanmıÅŸ bir serum vardır: “Anti-D Ä°mmun Globulin”. Bu madde doÄŸumdan (ya da düÅŸük veya kürtajdan) hemen sonra anneye kaba etten iÄŸne ÅŸeklinde yapılmalıdır. “Anti-D Ä°mmun Globulin” kana karıÅŸır, bebekten geçmiÅŸ olan Rh (+) kan hücrelerini derhal yok eder. Annenin bağıÅŸıklık sistemi ne olduÄŸu anlamadan iÅŸlem tamalanır. Bir süre sonra “Anti-D Ä°mmun Globulin” doÄŸal ömrünü tamamlar ve kanda yok olur. Oysa anne kendisi “antikor” geliÅŸtirmiÅŸ olsaydı bu sıvısal madde uzun süre kanda kalacak, gerekirse onu yeniden üretebilme yeteneÄŸi olan beyaz kan hücreleri tarafından eksikliÄŸi tamamlanacaktı. Pasif olarak verilmiÅŸ olan “Anti-D” için eksikliÄŸin tamamlanması diye bir konu söz konusu deÄŸildir. Zamanla yok olan “Anti-D Ä°mmun Globulin” bu sayede annenin sonraki hamileliklerinde çocuk için bir sorun oluÅŸturamaz. Yalnız unutulmaması gereken bir konu bu immun globulinin herbir gebeliÄŸin son bulumunda yeniden uygulanmasının gerekliliÄŸidir. Kan uyuÅŸmazlığı genel olarak ilk bebekte sorun oluÅŸturmaz. Sonraki Rh (-) çocuk için zaten bir problem yoktur.

Rh uygunsuzluÄŸu kadar ağır seyretmese de “kan grupları” arasında da uygunsuzluk söz konusu olabilir. Genellikle annenin “O” bebÄŸin “A”, “B” veya “AB” olduÄŸu durumlarda meydana gelir. Farklı mekanizmalarla ama aynı aynı prensiplere dayanan süreçler yaÅŸanır. Fakat daha seyrek olarak yaÅŸamı tehdit eden boyutlara ulaÅŸır.

Sonuç olarak Rh (-) olan annelerin Rh (+) doÄŸabilecek çocukları için önceden hazırlıklı olunmalıdır. EÄŸer anne ve baba her ikisi de Rh (-) iseler genetik kurallarına göre Rh (+) bebekleri olamaz. EÄŸer anne Rh (-), bab Rh (+) ise çocuk Rh (-) de olabilir, Rh (+) de. Bu genel bilgi de göz önünde bulundurulmalı, doÄŸum sonrası bebek kan grubu tayin edilmelidir. Anne Rh (-), bebek de Rh (-) ise uygunsuzluk yoktur, anneye anti-D immun globulin yapmak gerekmez. Annenin Rh (+) olduÄŸu durumlarda çocuÄŸun Rh’ı ne olursa olsun Rh uygunsuzluÄŸu olmaz. EÄŸer anne ve baba her ikisi de “O” grubu kana sahiplerse çocukları mutlaka “O” grubu olur. Bu durumda anne ve bebek arasında grup uygunsuzluÄŸu olamayacağı açıktır. Anne “O”, baba “A” ise çocuk “O” veya “A”; anne “O”, baba “B” ise çocuk “O” veya “B”; anne “O” baba “AB” ise çocuk “A” veya “B” olur ama “O” veya “AB” olamaz. Annenin “A” ya da “B” olduÄŸu, çocuÄŸun “B” ya da “A” olduÄŸu durumlarda uyuÅŸmazlık nadirdir, hafif seyreder. Ayrıca bazı alt kan grubu uygunsuzluklarında, hatta hiçbir uygunsuzluÄŸun olmadığı kimi sıra dıÅŸı durumlarda kan uyuÅŸmazlığıyla benzer klinik tablolar görülebilir, yenidoÄŸan sarılığı meydana gelebilir.

SaÄŸlıklı bir bebek dünyaya getirmek için gebelikte saÄŸlıklı ve düzenli izlem ön koÅŸuldur. Anne baba adayları, kadın hastalıkları ve doÄŸum uzmanı ile çocuk saÄŸlığı ve hastalıkları uzmanı arasında iÅŸbirliÄŸi bu sürecin temelini oluÅŸturmaktadır. Uygun bir gebelik yönetimi ve doÄŸuma uzman gözetiminde hazırlık, kan uyuÅŸmazlığı gibi yaÅŸamsal bir sorunun bile kolaylıkla halledilmesini saÄŸlayacaktır.

- Kilonuz hızla artar, çünkü bebeÄŸin en fazla büyüme periyodu baÅŸlıyor.

- Bedeninizdeki deÄŸiÅŸimler hızlanmıÅŸtır, rahim göÄŸüs kafesine yaklaÅŸmıÅŸtır, bu nedenle zaman zaman nefes darlığınız olabilir.

- Bebek hareketleri belirginleÅŸmiÅŸtir,dıÅŸarıdan görülebilir.

- Bacak krampları, sırt aÄŸrısı, varis, basur gibi rahatsızlıklar olabilir. Dik durmanız, bacaklarınızı dinlendirmeniz ve yüzme yararlıdır.

- Mide yanması, hazımsızlık, ÅŸiÅŸkinlik olabilir.

- Kabızlık devam edebilir.

- Ayaklarda, ayak bileklerinde, topuklarda bazen el ve yüzde ÅŸiÅŸme olabilir.

- Zaman zaman baÅŸaÄŸrıları, baÅŸdönmesi, halsizlik olabilir.

- Beyaz vajinal akıntı giderek koyulaÅŸır.

- İdrara gitme hissi yaÅŸayabilirsiniz

- BüyümüÅŸ göÄŸüsleriniz çatlayabilir, colostrum denen sıvı akmaya devam edebilir, sutyen içine küçük yastıkçıklar koyabilirsiniz.

- Bebeğinizin karnınızda yavaÅŸ yavaÅŸ aÅŸağıya doğru inmeye baÅŸladığını hissedebilirsiniz, bu duruma angajman denir.

- Daha hassas olabilirsiniz, duygusal durumunuz deÄŸiÅŸiklik gösterebilir. DoÄŸum, annelik hakkında tasalanabilirsiniz, bu durum sık görülür ve hamileliÄŸin bitmesini istemeniz normaldir. Mizaç deÄŸiÅŸiklikleri, neÅŸelenme, kederlenme görülebilir. Yakın arkadaÅŸlarınız ve baba adayı ile rüyalarınızı, endiÅŸelerinizi paylaÅŸabilirsiniz, size çok yardımcı olacak, daha çok yakınlaÅŸmanızı saÄŸlayacaktır.

- Uyku düzensizliÄŸiniz olabilir.

Bebeğinizdeki değiÅŸiklikler

- Bebeğinizin hareketlerini daha sık ve ÅŸiddetli hissedeceksiniz, eÅŸiniz elini karnınıza koyunca hissedebilir.

- Cildi kırmızı ve kırıÅŸıktır.

- Beyin ve sinir sistemi hızla geliÅŸir, kalp atıÅŸı karnınıza kulak dayayınca duyulabilir.

- Uyuma ve uyanma zamanları farkedilir.

- Bebeğiniz baÅŸparmağını emebilir.

- Erkeklerin testisleri skrotuma doÄŸru aÅŸağıya hareket eder. Bazen doÄŸum sonrasında da testisleri inmemiÅŸ olabilir, üzülmeyin genellikle 1. yaÅŸtan önce testisler skrotuma iner.

- Kan üretimini dalağın yerine kemik iliÄŸi yapmaya baÅŸlar.

- Akciğer gaz değiÅŸimini sağlayacak yeterliliktedir.

- Bebek doÄŸarsa prematür olarak yoÄŸun bakımda yaÅŸayabilir.

- Bebeğinizin boyu yaklaÅŸık 35 cm civarında, ağırlığı yaklaÅŸık 1300-1500 g civarındadır.

Muayene ve laboratuar tetkikleri

- Kan basıncı ve kilonuz ölçülmeli.

- İdrar tetkiki yapılmalı.

- El ve ayaklar ÅŸiÅŸme açısından, bacaklar varis açısından muayene edilmeli.

- Fundus yüksekliÄŸine bakılmalı.

- Fetus kalp atıÅŸı muayene edilmeli.

- Karın muayenesi ile bebeÄŸin pozisyon ve ölçülerine bakılmalı.

- Kilonuz artık düzenli olarak artmaktadır. 5-7 kg kadar kilo alabilirsiniz, bu tüm hamilelik boyunca alınan kilonun 50-60’ı kadardır. AÅŸermeler artabilir, ancak abur cubur yemekten uzak durmaya çalıÅŸın. İÅŸtahınız iyi ve bulantılarınız nadiren olabilir. Buna raÄŸmen ağır, yaÄŸlı, acılı yiyecekleri takiben mide ekÅŸimeleriniz olabilir.

- DiÅŸlerinizi fırçalarken diÅŸetleriniz kanayabilir, bu hamilelikte sık karÅŸılaÅŸılan bir durumdur. Hamilelik hormonları diÅŸetlerinin ÅŸiÅŸmesine ve iltihaplanmasına yol açarak kolayca kanamasına neden olur. DiÅŸlerinizi düzenli ve yumuÅŸak hareketlerle, yumuÅŸak diÅŸ fırçasıyla fırçalayın ve iple temizleyin. DiÅŸetleriniz acısada, hamilelikte çürükleri önlemek için koruyucu iÅŸlemlerin yapılması çok önemlidir.

- Karnınızda, kalçalarınızda ve göÄŸüslerinizde gerilme iÅŸaretleri, soluk kırmızı çizgiler oluÅŸabilir, gebelik çatlakları, stria adı verilir veya koyu lekeler görülmeye baÅŸlayabilir. Bunları gidermede kremlerin pek yararı olmaz ancak yinede yumuÅŸatıcı kremler sürebilirsiniz. Ama göÄŸüslerdeki çatlakları destekleyici sutyen kullanmak önleyebilir. HamileliÄŸin bu döneminde bu çatlakların görülmesi tipiktir, doÄŸumdan sonra solarak gümüÅŸ beyaz renge dönüÅŸür, tamamen kaybolmayabilir. Gerilmeye baÄŸlı karında kaÅŸıntı olabilir.

- Gözlerinizde ıÅŸığa karÅŸı duyarlılık oluÅŸabilir. Hamilelikte görülebilen bir belirtidir. Sizi çok rahatsız ediyorsa, doktorunuza danıÅŸın.

- Rahminiz daha yukarı çıktığı için idrar torbası üzerindeki baskısı azaldığından idrar yapma sıklığı azalır.

- Braxton Hicks kasılmaları denen kasılmalar, rahim kaslarınızda gerilme ve gevÅŸemeleri sizi doğuma hazırlar. Eğer saatte 4 veya daha fazla kasılmanız olursa doktorunuza bildirin.

- BebeÄŸin tekmelerini karnınızın yukarı veya aÅŸağısında hissedebilirsiniz. Aniden kasığınızda karnınızın yan tarafına ilerleyen keskin aÄŸrılar hissedebilirsiniz. Rahimi destekleyen baÄŸ ve yapıların krampı nedeniyle bu aÄŸrılar olabilir. Ani hareket ve dönmelerden kaçınmalısınız.

- Karın veya yüzde ciltte renk deÄŸiÅŸikliÄŸi olabilir.

- Ayak bileklerinde, ayaklarda,el ve yüzde ÅŸiÅŸme olabilir.

- Sırt ve bel ağrıları olabilir.

- SıcaÄŸa karÅŸı daha duyarlı olabilir, daha çok terleyebilirsiniz, bol su içmelisiniz.

- Cinsel isteğiniz her hafta değiÅŸebilir, azalabilir, artabilir.

- Dalgın olabilir, ağırlık nedeniyle sıkılmıÅŸ olabilirsiniz.

- BebeÄŸinizin büyümesini içinizde daha fazla hissedersiniz. HamileliÄŸiniz sırasında ortaya çıkan problemleri ve bebeÄŸinizin saÄŸlığına etkilerini düÅŸünebilirsiniz. ÇoÄŸu hamile kadın bu nedenle endiÅŸelenebilir.

Bebeğinizdeki değiÅŸiklikler

- BebeÄŸiniz artık minyatür bir bebek görünümündedir, dudakları daha belirgindir, gözleri geliÅŸmiÅŸtir. Gözlerini açıp kapayabilir, kaÅŸlarını çatabilir, yan bakabilir ve sesleri duyabilir.

- Karnınıza ıÅŸık kaynağı yöneltilirse, bebeÄŸiniz baÅŸını çevirir.

- BebeÄŸiniz bazı solunum hareketlerini yapmaya baÅŸlar, ama akciÄŸerlerinde henüz hava yoktur.

- El ve ayak parmak izleri ÅŸekillenmeye baÅŸlamıÅŸtır.

Öksürebilir, hıçkırabilir, hareketlerini hissedebilirsiniz. BebeÄŸiniz karın muayenesinde hissedilebilecek kadar büyümüÅŸtür.

- Cildi hala kırmızı ve kırıÅŸıktır.

- Amniyon sıvısı yaklaÅŸık 4 saatte kendini yeniler, bebeÄŸin ısını düzenler ve darbelerden korur.

- BebeÄŸinizin ölçüleri, boyu 28-35 cm civarında, ağırlığı 700-900 g civarındadır

Muayene ve laboratuar tetkikleri

- Kan basıncı ve kilonuz ölçülmeli.

- İdrar tetkikiniz yapılmalı.

- ÅžiÅŸlik nedeniyle el ve ayaklar, varis açısından bacak muayenesi yapılmalı.

- Fundusun yüksekliÄŸine bakılmalı.

- Fetus kalp atıÅŸları muayene edilmeli.

- Karın muayenesi ile bebeÄŸin pozisyon ve ölçülerine bakılmalı.

- Ağırlığınız artacak, kilonuza dikkat etmelisiniz BebeÄŸin en hızlı büyüdüÄŸü, iÅŸtahınızın arttığı bir dönemdesiniz.

- GöÄŸüsleriniz daha fazla büyümeye, yumuÅŸamaya, toplardamarlar görülmeye baÅŸlar. Colostrum denen sıvı, ilk süt kıvamlı sıvı gelebilir. GöÄŸüs ucundaki koyu renk alan areolanın, geniÅŸlemeye baÅŸladığını farkedebilirsiniz, bazen göÄŸsün yarısını kaplayacak kadarda büyüyebilir. Bu hamileliÄŸin zararsız bir yan etkisidir ve bebeÄŸin doÄŸumundan hemen sonra 12 aya kadar büyük kalabilir.

- Rahim karın içinde iyice büyümüÅŸtür, üst sınırı göbek deliÄŸine ulaÅŸmıÅŸtır. Karnın alt kısmında bazı aÄŸrılar hissedebilirsiniz, telaÅŸa kapılmanıza gerek yoktur, büyüyen rahminizi destekleyen kaslar ve baÄŸlar gerilmektedir.

- Saçlarınız daha ince ve yaÄŸlı olabilir. Cildinizdeki olumlu deÄŸiÅŸiklikler nedeniyle de kendinizi daha güzelleÅŸmiÅŸ ve iyi hissedeceksiniz.

- BebeÄŸin büyümesi ile geniÅŸleyen rahminiz kalın barsaklara baskı yapar ve barsak alıÅŸkanlığınız düzensizleÅŸir, kabızlık artabilir.

- Hamilelik sırasında sıklıkla bacaklarınızdaki kan damarları görünür hale gelir, varisler oluÅŸabilir, yaygınlaÅŸabilir. Bunu an aza indirmek veya önlemek için, uzun süre ayakta durmak veya oturmaktan kaçının, bacaklarınızı uzatın, sık sık hareket edin, dolaÅŸın ve doktorunuz önerirse varis çorabı giyin.

- Nefesiniz kesilmeye baÅŸladı mı? Biraz nefes darlığı normaldir, büyüyen rahim akciÄŸerleri ittikçe bu ÅŸikayetiniz biraz daha artabilir.

- Daha fazla ağırlık taÅŸıdığınız için, rahimin büyümesiyle ağırlık merkeziniz deÄŸiÅŸmiÅŸtir, parmaklarınız ve eklemleriniz hamilelik hormonları nedeniyle gevÅŸemektedir, dikkatli olmalısınız. Hala bırakmadıysanız yüksek topuklara elveda demelisiniz, dengenizi zorlaÅŸtırdığı gibi bel ve sırt aÄŸrılarına neden olur.

- Sırt ağrılarınız olabilir.

- Midede yanma, hazımsızlık, ÅŸiÅŸkinlik olabilir.

- DiÅŸeti kanamaları olabilir.

- Ayak bileklerinde, ayaklarda, bazen el ve yüzde ÅŸiÅŸlikler olabilir.

- Artık hamilelik gerçeÄŸini kabullenmiÅŸsinizdir ve duygusal gel-gitlerde azalma olur, unutkanlıklarınız devam edebilir.

Bebeğinizdeki değiÅŸiklikler

- BebeÄŸiniz aktif duruma gelmiÅŸtir, çok tekme atar, döner.

- Bu dönem duyusal geliÅŸim için çok önemlidir. Beyinde koku, tat, görme ve dokunma için özelleÅŸmiÅŸ alanlar geliÅŸir.

- BebeÄŸinizin cinsiyeti belirlenmiÅŸtir, isterseniz öÄŸrenebilirsiniz.

- Saçları vardır ve onu saran amniyotik sıvı içinde cildini koruyan vernix denen yaÄŸlı, beyaz bir madde geliÅŸmeye baÅŸlar. Bazı bebekler doÄŸduÄŸunda da üzerinde hala beyazımsı bir örtü bulunur.

- Düzenli aralıklarla uyur ve uyanır.

- Göz kapakları tamamen geliÅŸmiÅŸtir, hala kapalıdır.

- El parmak tırnakları büyümeye baÅŸlar.

- Doktorunuz kalp atıÅŸlarını duyabilecektir.

- Organları büyümeye ve geliÅŸmeye baÅŸlar.

- DiÅŸ kökleri geliÅŸmeye baÅŸlar.

- BebeÄŸinize ÅŸarkı söyler, kitap okur veya onunla konuÅŸursanız belki sizi duyabilir. Bazı çalıÅŸmalar, bebeklerin rahim içindeyken okunan kitabı duyunca beslenme sırasında daha hızlı emdiklerini göstermiÅŸtir.

- BebeÄŸinizin boyutları geçen ayların iki katına çıkmıÅŸtır. Boyu yaklaÅŸık 20 cm, ağırlığı 500 g civarındadır.

Muayene ve laboratuar tetkikleri

- Kan basıncı ve kilonuz ölçülmeli.

- İdrar tetkikiniz yapılmalı.

- ÅžiÅŸme açısından el ve ayaklar, varisler için bacaklar muayene edilmeli.

- Fundus yüksekliÄŸine bakılmalı.

- Fetus kalp atıÅŸları muayene edilmeli.

- Karın muayenesi ile bebeÄŸin pozisyon ve ölçülerine bakılmalı.

Sizdeki DeğiÅŸiklikler:
GebeliÄŸin erken belirtileri olan sabah bulantıları, yorgunluk ÅŸikayetleriniz ve düÅŸük riski 2.trimestrde genellikle azalır. Aynı zamanda ilk kez bebeÄŸin hareketlerini hissetmeye baÅŸlarsınız. Rahimdeki bu ilk kıpırtıları önce mide gurultusu sanabilirsiniz, kelebek kıpırtısına benzetenler de vardır, bunun gerçekte bebeÄŸin hareketleri olduÄŸunu anladığınızda kaydedin ve kontrolde doktorunuza söyleyin, ama önce babayla paylaÅŸın.
- DıÅŸardan hamile gibi görünmeye baÅŸlayabilirsiniz.
- Plasenta ÅŸekillenmiÅŸtir ve hamileliÄŸinizin saÄŸlığı için hormon üretmeye devam eder, salgılanan hormonlar ilerde daha kolay doÄŸum için kaslarınızı ve eklemlerinizi yumuÅŸatır.
- Kabızlık ÅŸikayetiniz artabilir.
- Daha fazla terleyebilirsiniz.
- Rahminiz büyümektedir ve karı içindeki baÄŸların gerilmesine baÄŸlı olarak ani kısa süreli sancılar hissedebilirsiniz.
- YorgunluÄŸunuz azalabilir.
- Hamileliğinizden hoÅŸlanmaya baÅŸlıyorsunuz.
- Daha sık acıkabilir, belli yiyeceklere özellikle istek duyabilirsiniz.
- Ä°drara gitme sıklığı azalır, idrar yolları enfeksiyonu riski artabilir. Her gün en az 8 bardak su içmelisiniz.
- DiÅŸeti kanamaları olabilir.
- Özellikle oturur yada yatarken aniden ayaÄŸa kalkmak gibi durumlarda bazen baygınlık hissi yada baÅŸdönmesi olabilir.
- Beyaz vajina akıntısı olabilir.
- Ayak bileklerinde ve ayaklarda hafif ÅŸiÅŸme olabilir. Bazen ellerde ve yüzde de ÅŸiÅŸme olabilir.
- Bacaklarda varisli damarlar ve basur olabilir.
- Karnınızın üstünde koyu bir çizgi görülebilir, doÄŸumdan sonra kaybolur.
- Çabuk öfkelenme, mizaç dalgalanmaları, kolay aÄŸlama gibi duygusal deÄŸiÅŸiklikler, dalgınlık yaÅŸayabilirsiniz.
- Zaman zaman baÅŸağrıları olabilir.

Bebeğinizdeki DeğiÅŸiklikler
- BebeÄŸinizin saçı, kaÅŸları, kirpikleri, el ve ayak parmak tırnakları, parmak izi ÅŸekillenir. Ses tellerine sahiptir, tad duyusu geliÅŸmeye ve baÅŸparmağını emmeye baÅŸlar.
- Kulakları, kolları, elleri, parmakları, bacakları, ayak ve tırnakları tamamen ÅŸekillenmiÅŸtir.
- IÅŸığa duyarlılık ve solunum öncüsü olarak hıçkırık baÅŸlamıÅŸtır.
- BebeÄŸin gözleri yanlara deÄŸil, artık öne bakmaya baÅŸlar.
- Kalp dakikada 120-160 civarında atar.
- Kan direkt göbek kordonundan bebeÄŸe gider.
- BebeÄŸinizin böbrekleri çalıÅŸmaya baÅŸlamıÅŸtır, amniyotik sıvının dolaÅŸımını yapar, bebek soluk alma ve verme hareketleriyle amniyon sıvısını içine çeker.
- BebeÄŸin tüm organları oluÅŸmuÅŸtur.
- Bebeğinizi saran sıvı 1 bardak civarındadır.
- BebeÄŸinizin iskeletinin çoÄŸunluÄŸu hala lastiÄŸe benzer kıkırdak yapısındadır ama sertleÅŸerek kemikleÅŸmeye baÅŸlar.
- Bebeğinizin geliÅŸim hızı, boy ve kilosu hızla artmaya baÅŸlar.
- BebeÄŸiniz 12-14 cm boyunda, yaklaÅŸık 250 g ağırlığında, bir avokado büyüklüÄŸündedir.

Muayene ve laboratuar tetkikleri
- Kan basıncı ve kilonuz ölçülmeli.
- İdrar tetkiki yapılmalı.
- Ciddi doÄŸum defektleri açısından alfa feto protein (AFP) vs. düzeyi ölçülerek bebekle ilgili riskler araÅŸtırılmalıdır. Amniyosentez denen yöntemle bebeÄŸin içinde bulunduÄŸu sıvıdan alınarak incelenir. Amniyosentez, 35 yaÅŸın üstünde veya doÄŸum defekti öyküsü varsa yapılmalıdır, buna doktorunuzun karar vermesi uygun olur.
- Varis oluÅŸumu açısından bacakların muayenesi yapılmalı.
- Bebeğin kalp atıÅŸları muayene edilmeli.
- Fundusun yüksekliÄŸi ölçülmeli.
- Karın muayenesi ile rahminizin büyüklüÄŸüne bakılmalı.

Üçlü test
Üçlü test tüm anne adaylarına 16.-18. gebelik haftaları arasında önerilen bir kan testidir. Anne adayından alınan kanda üç ayrı hormon ölçümü yapılır. Hormon ölçüm sonuçları, anne adayının yaÅŸı, kilosu, sigara kullanıp kullanmadığı gibi deÄŸiÅŸkenler ve gebelik haftasıyla birlikte özel bir bilgisayar programına girilerek iÅŸleme tabi tutulur. Bu iÅŸlem neticesinde anne adayının bebeÄŸinde Trisomi 21 (Down sendromu), Trisomi 18 ve nöral tüp defekti (NTD) varolma olasılığı belirlenir. Hazırlanan üçlü test raporunda bu üç anormal durum için risk ayrı ayrı belirtilir
Anne adayından uygun gebelik haftasında alınan kanda ölçülen hormonlar gebelik testi bahsinden de tanıdığınız hCG (human chorionic gonadotropin) hormonu, büyük kısmı bebeÄŸin karaciÄŸerinden salgılanarak anne adayının kanına geçen AFP (alfa fetoprotein) hormonu ve uE3 (konjuge olmayan estriol) adlı hormondur. Bu hormonların anne adayı kanındaki deÄŸerleri gebelik haftalarına göre önemli deÄŸiÅŸiklikler gösterir.
Üçlü testin geliÅŸtirilmesi aÅŸamasında gebelik haftası kesin olarak bilinen çok sayıda anne adayından alınan kanlarda bu üç hormonun ölçümleri yapılmıÅŸ ve normal deÄŸerler alt ve üst sınır olarak belirlenmiÅŸtir. Bu normal deÄŸerler kolaylık ve birimlerde eÅŸitleme saÄŸlama açısından MoM (multiple of median-ortalamanın katları) olarak belirtilir. Ölçüm yapılan bu anne adaylarından daha sonra Down sendromlu, Trizomi 18��²li ve NTD’li doÄŸum yapanların hormon deÄŸerlerinde MoM deÄŸerinden sapma dereceleri hesaplanarak, ne kadar sapmanın riski ne derece artırdığı istatistiksel olarak belirlenmiÅŸ ve risk belirleme sistemi bir bilgisayar programı yardımıyla otomatize edilmiÅŸtir.
Özet olarak; alınan kanda belirlenen MoM deÄŸerleri, yaÅŸ, kilo, gebelik haftası gibi deÄŸiÅŸkenlerle birlikte bilgisayar programına girilmekte ve bu program altyapısında bulunan verilerle karÅŸılaÅŸtırma yaparak normalden sapmanın derecesine göre riski rakamsal olarak vermektedir.
Üçlü testte Down sendromu risk tahmini
Down sendromu (Trizomi 21) risk tahmini anne adayının yaÅŸı, kilosu ve üç hormon ölçümü kullanılarak yapılır. Down sendromunda AFP ve uE3 gebelik haftasına göre olması gerekenden düÅŸük, HCG ise olması gerekenden yüksektir. Bilgisayar programı bu üç hormonun gebelik haftası ve kiloya göre normalden sapmalarını belirler ve yaÅŸla birlikte anne adayında Down sendromlu bebek taÅŸıyor olma riskini belirler.
Burada da en önemli nokta testin yapıldığı anda gebelik haftasının doÄŸru belirlenmiÅŸ ve bilgisayara doÄŸru girilmiÅŸ olmasıdır.
Üçlü testin doÄŸruluÄŸu
Üçlü testin verdiÄŸi rakamlar nispeten geçerli rakamlardır. Yukarıdaki özelliklere (yaÅŸ, kilo, hormon deÄŸerleri ve gebelik haftası) sahip 37000 anne adayının bebeklerinin doÄŸumu hakkında bilgi sahibi olma imkanımız olsa, bunlardan birinin Down sendromlu bebek doÄŸurduÄŸunu görebiliriz. Benzer ÅŸekilde Down sendromlu bebek doÄŸurma riski örneÄŸin 1:230 olarak belirlenmiÅŸ aynı özelliklere sahip 230 anne adayından birisi Down sendromlu bebek doÄŸuracaktır.
Unutulmaması gereken en önemli nokta üçlü testin tanı koymadığı yanlızca tarama yaptığıdır. Tarama testlerinin amacı belli bir hastalık açısından riski yüksek olan kiÅŸileri belirlemek, yani bir hastalığın esas tanısını koyduracak testin kimlere uygulanmasının gerekli olduÄŸunu belirlemektir. Dowwn sendromunun kesin tanısı amniosentez ile elde edilen fetal hücrelerin kromozomlarının incelenmesiyle konur. Amniosentezi her anne adayına uygulayamayacağımıza göre, kimlere uygulamamız gerektiÄŸini bilmeliyiz. İÅŸte üçlü test bunun ayrımını yapmada bize yardımcı olur.
Üçlü testin doÄŸruluÄŸunu kısıtlayıcı en büyük faktör bebeÄŸin gebelik haftasının yanlıÅŸ deÄŸerlendirilmesi, kilonun hesaba katılmaması ve çoÄŸul gebelik olgularının gözardı edilmesidir. Gebelik haftası belirlenirken anne adayının belirttiÄŸi son adet tarihi ultrasonla mutlaka teyid edilmelidir.
Üçlü testte patoloji çıktığında ne olur?

Down sendromu riskinin yüksek çıkması:
Down sendromu riski 1:200 ve daha yüksek çıktığında (örneÄŸin 1:180) genel olarak anne adayına amniosentez önerilir. Amniosentez anne adayının karnına batırılan ince bir iÄŸne yardımıyla bebeÄŸin amnios sıvısından belli bir miktar örnek alınması demektir. Bu örnek daha sonra özel bir ortamda bekletilerek içindeki bebeÄŸe ait hücrelerin çoÄŸalması beklenir. ÇoÄŸalma belli bir aÅŸamaya geldikten sonra hücrelerin kromozom haritası çıkarılır. Bu kromozom haritasında Down sendromunun varlığı ya da yokluÄŸu, diÄŸer bazı kromozom anomalilerinin varlığı ya da yokluÄŸu büyük bir hassasiyetle belirlenir.
Üçlü test sonucuna göre amniosentez uygulanmasının tavsiye edildiÄŸi rakam doktorlararası farklılıklar gösterebilir. Bazı doktorlar 1:270 rakamından itibaren amniosentez önerirler. Amniosentez uygulanması gereken ya da uygulanmasının gerekmediÄŸi durumlar için ultrasonda bebekte Down sendromu düÅŸündürecek bulguların gözlenmesi ya da gözlenmemesi de önemlidir.

NTD riskinin yüksek çıkması:
NTD riski AFP deÄŸeri gebelik haftasına göre yüksek çıktığında yükselir. Bu durumda ilk yapılması gereken ayrıntılı ultrason ile AFP’de yükselmeye neden olabilecek NTD dıÅŸı durumların belirlenmesidir. Gebelik haftasının son adet tarihi ile uyumsuz olması, çoÄŸul gebelik gibi etkenler AFP yüksekliÄŸini açıklayabilir. Ya da NTD’nin ileri ÅŸekli olan ve yaÅŸamla baÄŸdaÅŸmayan anensefali (bebeÄŸin beyin dokusunun olmaması) saptanabilir. Bazı durumlarda gastroÅŸizis ya da omfalosel gibi karın duvarı defektleri AFP yüksekliÄŸinin nedeni olabilir. Bunlar yoksa yüksekliÄŸin kaynağı olarak omurga kanalındaki açık defektler (spina bifida) ayrıntılı bir ÅŸekilde taranır.
Açıklanamayan AFP yüksekliÄŸi durumunda bu sefer amniosentez ile alınan amnios sıvısında AFP deÄŸeri belirlenir. Bu deÄŸer de yüksekse ileri inceleme olarak amnios sıvısında asetilkolinesteraz aktivitesi artıÅŸı aranır. Ayrıntılı ultrasonda AFP yüksekliÄŸine neden olabilecek patoloji %95 olasılıkla gözlenir.

Amniyosentez
Bebeklerin %2-4��²ü çeÅŸitli anomalilerle doÄŸarlar. Bunların oluÅŸumunda genetik kusurların rolü çok büyüktür. Genetik hastalıklar için kalıcı bir tedavi yöntemi henüz olmadığından bu hastalıkların erken tanısı ve anne ve baba adayının kararıyla bebek “kritik” sınıra ulaÅŸmadan gebeliÄŸin sonlandırılması çok önemlidir. Bu amaca yönelik kullanılan çok sayıda yöntem vardır ve anne adayında invaziv giriÅŸim gerektiren prenatal (doÄŸum öncesi) tanı yöntemleri arasında en sık kullanılan yöntem amniosentezdir.
Amniosentez en sık ileri anne yaÅŸı olan anne adaylarının bebeklerinin kromozom anomalisi açısından deÄŸerlendirilmesinde ve üçlütestte risk saptandığı durumlarda kesin tanı amacıyla kullanılır.

Amniyosentez nedir?
Amniosentez (AS) anne adayının karın cildinden girilen bir iÄŸneyle uterusa ve buradan da bebeÄŸin içinde yüzdüÄŸü amnios sıvısına ulaÅŸılması ve buradan sıvı alınması iÅŸlemine verilen isimdir. AS ağır polihidramnios (bebeÄŸin sıvısının normalden fazla olması) gibi durumlarda anne adayını rahatlatmak için tedavi amaçlı kullanılabileceÄŸi gibi, bebekte kromozom anomalisi araÅŸtırması, NTD (nöral tüp defekti) araÅŸtırması, ya da bebeÄŸin akciÄŸer olgunlaÅŸmasının araÅŸtırılması gibi nedenlerle tanı amaçlı da kullanılabilir.
Hangi durumlarda uygulanır?
Günümüzde amniosentez en sık tanı amaçlı olarak uygulanmaktadır. Bu uygulamalarla sitogenetik tanı (kromozom anomalisi araÅŸtırması), bebeÄŸe ait metabolik hastalıkların tanısı, bebekte nöral tüp defektlerinin tanısı (amnios sıvısında alfafetoprotein ve gerektiÄŸinde asetilkolinesteraz ölçümü), kan grubu uyuÅŸmazlığında bebeÄŸin etkilenme derecesinin belirlenmesi (sıvıda delta OD450 adlı maddenin ölçülmesi), bebeÄŸin akciÄŸerlerinin olgunlaÅŸıp olgunlaÅŸmadığının belirlenmesi (amnios sıvısında L/S (Lesitin/Sfingomiyelin) oranının ya da PG (fosfatidilgliserol) miktarının belirlenmesi) ve daha bir çok durumun tanısı mümkündür. Genetik biliminin geliÅŸmesiyle günümüzde bebekte yanlızca bariz kromozom anomalileri deÄŸil, tek gen kusurlarına baÄŸlı hastalıklar da tanınabilmektedir ve tanınabilen tek gen hastalıklarının sayısı da giderek artmaktadır.

Amniosentez ne zaman uygulanır?
AS günümüzde en sık kromozom anomalisi ve diÄŸer anomalilerin tanısının konmasında uygulanır ve bu nedenle aÅŸağıda bu yöntem anlatılacaktır. Tedavi için yapılan uygulamaların teknik açıdan tek farkı gebeliÄŸin herhangi bir döneminde uygulanabilmeleridir.
Tanı amaçlı AS genellikle 16.-18. gebelik haftaları arasında uygulanır. Ancak son zamanlarda 15. gebelik haftasından önce de amniosentez uygulanmaya baÅŸlanmıÅŸtır (erken amniosentez).
Tanı amaçlı AS’nin bu gebelik haftaları arasında uygulanmasının ve daha ileri gebelik haftalarında uygun olmamasının nedeni sonucun genetik laboratuarından genellikle 3-4 hafta gibi uzun bir süre içerisinde bildirilebilmesidir. Zira alınan sıvı içinde bulunan fetusa ait az sayıda hücrenin kültür yapılarak incelenebilecek sayıya ulaÅŸması için bu zaman gereklidir. Bu durumda laboratuardan genetik hastalık tanısı geldiÄŸinde gebelik de 3-4 hafta ilerlemiÅŸ olmaktadır. Belirtilen gebelik haftalarında uygulanan AS’de bu durum problem teÅŸkil etmemekle beraber daha büyük haftalarda AS yapıldığında ve genetik anomali belirlendiÄŸinde gebeliÄŸin sonlandırılması hem tıbbi açıdan hem de kanuni açıdan çeÅŸitli problemler yaratabilmektedir. Bu yüzden daha ileri gebelik haftalarında genetik tanı gerektiÄŸinde 48 saatte sonuç veren kordosentez (KS) tercih edilir.
Son zamanlarda doku ve hücre kültürü tekniklerinin geliÅŸmesi bu süreyi 1-2 haftaya kadar indirmiÅŸtir. Ancak bu laboratuar donanımı henüz yaygın olmadığından AS için belirlenen sınırlar halen geçerlidir.

AS nasıl uygulanır?
Anne adayına ayrıntılı bir ultrason yapıldıktan ve bebeÄŸin uterus içindeki haritası çıkarıldıktan sonra karın cildi antiseptik maddeyle silinir. Ulltrason eÅŸliÄŸinde iÅŸleme uygun incelikte iÄŸne (genellikle spinal anestezide kullanılan iÄŸneler tercih edilir) karnın uygun bir yerinden girilerek uterusa ve buradan da amnios sıvısının bulunduÄŸu uterus boÅŸluÄŸuna ulaÅŸılır. Enjektör yardımıyla çekilen amnios sıvısının ilk 0.5 mililitrelik kısmı atılarak yeterli miktarda sıvı çekilir. Tekrar bir ultrason deÄŸerlendirmesi yapıldıktan sonra iÄŸne yerinden çıkarılır ve iÅŸleme son verilir. Alınan amnios sıvısı materyali oda sıcaklığında laboratuara teslim edilir.
Genetik amaçlı AS’de ortalama 20 mililitre sıvı alınır.(30ccye kadar) Bu miktar 16. gebelik haftasında olan bir bebeÄŸin toplam amnios sıvısı miktarının %10��²una tekabül eder. BebeÄŸin 3 saat içerisinde bu alınan sıvıyı tümüyle yerine koyduÄŸu tahmin edilmektedir.
Amnios sıvısı bebeÄŸin cilt, solunum sistemi, sindirim sistemi, idrar boÅŸaltım sisteminden dökülen hücrelerin olduÄŸu bir sıvıdır. Bu hücreler kültür ortamında çoÄŸaltılarak sitogenetik analiz (kromozom haritası), enzim ve DNA analizi için kullanılır. Sıvının kendisi ise AFP ve asetilkolinesteraz (ACE) gibi maddelerin ölçümü için kullanılır. ACE ölçümü özellikle amnios sıvısında AFP yüksek bulunduÄŸunda yüksekliÄŸi doÄŸrulamak için çok deÄŸerli bir yöntemdir.
AS’nin ne gibi riskleri vardır?
AS ilk geliÅŸtirildiÄŸi günlerde henüz ultrasonografi gibi hassas görüntüleme yöntemleri olmadığından “körlemesine” uygulanmakta ve çeÅŸitli istenmeyen durumların oluÅŸmasına neden olmaktaydı. Günümüzde bu durumlar azalmıÅŸ olmakla beraber her invaziv (vücudun “bütünlüÄŸünü” bozarak yapılan) iÅŸlemde olduÄŸu gibi çeÅŸitli riskler söz konusu olabilmektedir.
İÅŸlem yapılırken en sık oluÅŸan istenmeyen durum iÄŸnenin girmesiyle amnios zarının uterusa baÄŸlı olduÄŸu yerden ayrılması ve zarın iÄŸnenin üstünde “çadırlaÅŸarak” sıvının içine girmeye müsaade etmemesidir. Tecrübeli bir operatör bu durumla kolaylıkla baÅŸa çıkabilirken amnios zarının uterus duvarından geniÅŸ bir alanda ayrılması durumunda iÅŸlemi 1-2 hafta sonrasına ertelemek gerekebilir.
Ultrasonun olmadığı dönemlerde “körlemesine” yapılan AS uygulamalarında enjektöre sıvı gelmemesi durumunda iÄŸne yerinden çıkarılıp baÅŸka bir yerden tekrar batırılmakta, yani bir iÅŸlemde çok sayıda giriÅŸ yapma durumunda kalınmaktaydı. Çok sayıda giriÅŸ bebeÄŸin iÅŸleme baÄŸlı ölme riskini artıran bir durumdur, ancak günümüzde özellikle ikiden fazla giriÅŸ gerektiren durumlar ender olarak görülmektedir.
BebeÄŸin iÅŸleme baÄŸlı yaralanma riski de günümüzde rutin olarak ultrason yardımıyla yapılan AS’lerde oldukça azalmıÅŸtır. Ultrasonsuz dönemlerde bebeÄŸin her türlü organında iÄŸne batması sonucu yaralanmalar oluÅŸabilmekteyken, günümüzde bunların sayısı çok azalmıÅŸtır. Meydana gelen yaralanmaların büyük kısmı bebeÄŸin cildine iÄŸne batması gibi zararsız sayılabilecek yaralanmalardır.
İÅŸleme baÄŸlı olarak annenin dolaÅŸımına deÄŸiÅŸen miktarlarda kan hücresi geçiÅŸi olmaktadır. Bu durum genellikle bir problem yaratmaz. Ancak anne adayıyla baba adayı arasında Rh uygunsuzluÄŸu olduÄŸu durumlarda bebeÄŸin kan grubu da pozitifse problem yaratabilir. Bu durumda daha önceden Rh pozitif bir kan hücresiyle karÅŸılaÅŸmamıÅŸ olan anne adayı savunma sistemi bu hücrelere karÅŸı antikor üretmeye baÅŸlar, yani sensitize olur (duyarlılaÅŸır). Bu, mevcut olan bir gebelikte bir problem yaratmamasına karÅŸın sonraki gebeliklerde anne adayı tekrar Rh (+) kanla karÅŸılaÅŸtığında daha önceden sensitize olup hazırlandığı için çok daha hızlı tepki göstererek bebeÄŸin kan hücrelerinin parçalanmasına neden olabilir. Bu yüzden iÅŸlem sonrası anne adayına bir doz Rh immunglobulin (Rhogam) uygulanır. [Rh uygunsuzluÄŸu]
BebeÄŸin iÅŸlem esnasında aniden ölmesi de nadir görülen bir durumdur. Bunun iÅŸlemin bebekte yarattığı “stresin” nörolojik yolla kalbin durmasına baÄŸlı olduÄŸu düÅŸünülmektedir.
İÅŸleme baÄŸlı olarak amnios sıvısında enfeksiyon meydana gelme riski de aseptik (steril, yani bakterilerden arındırılmıÅŸ) ÅŸartlar mevcut olduÄŸunda ve kurallara uyulduÄŸunda oldukça düÅŸüktür. Ancak ikinci trimesterde amnios sıvısının savunma mekanizmaları henüz az geliÅŸmiÅŸ olması nedeniyle enfeksiyonlar ağır seyredebilir.
Genetik tanı amacıyla yapılan amniosentez sonrası yaklaÅŸık %1-2 anne adayında “su gelmesi” ÅŸeklinde yakınmalar olmaktadır. Bu durum genellikle 48 saat içinde kendiliÄŸinden iyileÅŸir.
AS uygulanan annne adayının enfeksiyon bulguları (aÄŸrı, ateÅŸ, akıntı gibi), kanama, su gelmesi gibi bulguları doktoruna mutlaka haber vermesi gerekir. Ä°stirahat mutlak zorunlu deÄŸildir ancak bedeni zorlayan iÅŸler yapılmamalı ve cinsel iliÅŸkiye 3 gün ara verilmelidir.
BebeÄŸin iÅŸleme baÄŸlı kaybedilme oranını belirlemek güçtür. Zira bebeklerin bir kısmı AS uygulanmasa da baÅŸka nedenlere baÄŸlı olarak ölebilmektedir. Bu konuyu aydınlatmak için yapılan bir çalıÅŸmada AS yapılmamıÅŸ anne adaylarının bebeklerinin ölme oranı %3, AS yapılan anne adaylarının ise %3.2 olduÄŸu, yani AS’nin bebeÄŸin ölme riskini çok az artırdığı belirlenmiÅŸtir.
Amnios sıvısı embolisi (amnios sıvısının kana geçmesi ve akciÄŸer ana atardamarını tıkamasıyla meydana gelen çok ciddi bir durum) gibi durumlar ise çok nadiren meydana gelebilir.
ÇoÄŸul gebeliklerde amniosentez mümkünmüdür?
Bir zamanlar çoÄŸul gebeliklerde amniosentez uygulaması sakıncalı olarak görülürken günümüzde artık böyle deÄŸildir.
ÇoÄŸul gebeliklerde bebeklerin ultrason ile ayrıntılı olarak üç boyuttaki yerleri iyi bilinmeli ve sıvının iki (ya da daha çok sayıda) bebekten ayrı ayrı alındığından emin olunmalıdır. Bu amaçla ilk bebeÄŸin AS iÅŸlemi tamamlandıktan sonra aynı iÄŸneden bu keseye bebeÄŸe ve anne adayına zararı olmayan indigokarmen adlı boya verilir. Ä°kinci bebeÄŸin amniosentezi yapılırken gelen sıvının boyalı olması yanlıÅŸ kesede olunduÄŸuna iÅŸaret eder ve yeni bir deneme yapılır. Gelen sıvının berrak olması durumunda sıvının diÄŸer bebekten alındığından kesinlikle emin olunur. Monoamniotik (tek keseli) ikizlerde ise bu ayrım mümkün olmadığından birbirinden oldukça uzak iki nokta seçilerek her iki bebeÄŸe ait hücreler elde edilmeye çalıÅŸılır.

AS sonuçları nasıl raporlanır?
Sitogenetik analizle bebeÄŸin kromozomlarının sayısal anomalisi olup olmadığı ve belirgin yapısal bozukluk olup olmadığı belirlenir. (resimde hücrenin kromozomları, henüz haritalanma yapılmadan önceki dağınık hallerinde görülmektedir.)
AS yapıldıktan sonra laboratuardan bebeÄŸin kromozomlarının normal olduÄŸunu belirten ve cinsiyetinin de bildirildiÄŸi bir rapor gelir (46 XX-kız bebek; 46 XY-erkek bebek gibi). “Normal” olarak gelen bu rapor bebekte yapısal doÄŸumsal anomaliler, mikrodelesyon ve mikroduplikasyon gibi minimal kromozom kusurlarını ve özel teknik gerektiren frajil X sendromu gibi hastalıkların olmadığını gösteremez.
Yukarıda kromozom haritası sonrası erkek bir bebeÄŸin 46XY ÅŸeklindeki kromozomları görülmektedir.
Tek gen hastalıklarının tayini için özel bir teknik kullanılmamıÅŸsa, kromozomların mikrodelesyon ya da duplikasyon gibi nadir görülen anormalliklerini belirlemek için özel bir teknik kullanılmamıÅŸsa, AFP ya da ACE gibi maddeler ölçülmemiÅŸse, enzim tayini yapılmamıÅŸsa gelen bilgiler yanlızca yukarıdaki gibi olur. Frajil X sendromu (erkek çocuklarında önemli bir zeka geriliÄŸi nedeni olan bir kromozom anomalisi) da ancak özel kültürlerde gözlenebilir.
Bebekte bir kromozom anomalisi belirlenmiÅŸse laboratuar bu durumu bildiren bir rapor hazırlar (Trizomi 21 (Down sendromu); 45 X0-Turner sendromu gibi).
Laboratuar rutin sitogenetik analiz dıÅŸında özel bir inceleme gerektiren durumlar için önceden haberdar edildiÄŸinde bu özel teknikleri uygulayarak sonuç bildirir. Özel teknik kullanılacak durumların ise anne ve baba adayında belli bir hastalık için risk faktörlerinin varlığına baÄŸlıdır ve AS uygulayan doktor tarafından laboratuara özel istek olarak bildirilir.
AS sonuçları güvenlimidir?
Normal çıkan bir kromozom analizinin hatalı olma payı çok çok düÅŸüktür.
Anormal bir durum oluÅŸtuÄŸunda gerekli görüldüÄŸünde KS (kordosentez) gibi bir yöntemle bu sefer bebekten kan örneÄŸi alınarak anormal durumun doÄŸrulanması gerekebilir.
Tanıda problem yaratanlar kromozomlarda inversiyon, translokasyon, ya da mozaik gibi anormal durumlardır. Bunlar saptandığında doÄŸacak bebeÄŸin bundan nasıl etkileneceÄŸinin önceden belirlenmesi mümkün olmayabilir. Anne ve baba adaylarından birinde aynı tip bozukluk varsa ve normalse, bebekleri de büyük olasılıkla normal olacaktır.

- GöÄŸüslerde dolgunluk, hassasiyet, göÄŸüs ucunda koyulaÅŸma görülür ve mavi damarlar görünür hale gelir.

- Rahminizi küçük bir yumru gibi pubik kemiÄŸin üzerinde hissedebilirsiniz, yumuÅŸak , dolgun ve daha büyüktür. BüyüklüÄŸü leÄŸen kemiÄŸini dolduracak kadardır. Ä°drar kesesini sıkıÅŸtıracağı için daha sık idrara çıkabilirsiniz.

- Plasenta geliÅŸiyor ve daha fazla hormon üretir.

- Vaginal akıntı beyaz renkte, daha yoğun ve yapıÅŸkan hale gelir.

- Kendinizi biraz daha yorgun ve enerjisiz hissedebilirsiniz. Uykusuzluk, mide ÅŸikayetleriniz devam edebilir.

- Sabah hastalığı olarak bilinen bulantılar bu ayda devam eder.

- Hamilelikte barsak hareketleri yavaÅŸladığı için kabızlık görülebilir.

- Vücudunuzdaki kan miktarı hamilelikte arttığından, akciÄŸerler, kalp, böbrekler daha çok çalıÅŸır, karın bölgesi ve bacaklarda kan desteÄŸinin artması nedeniyle toplar damarlar daha görünür duruma gelir, yani varisler oluÅŸabilir.

- Zaman zaman baÅŸaÄŸrısı , baÅŸdönmesi ve fenalaÅŸma hissi yaÅŸayabilirsiniz.

- Yemeklerden iÄŸrenme ve aÅŸerme görülebilir.

- Bel ve göÄŸüs bölgesi büyüdüÄŸünden kıyafetlerinizi dar hissetmeye baÅŸlarsınız.

- Bazı kadınlarda , yüz ve boyunda düzensiz, deÄŸiÅŸik ÅŸekillerde kahverengi lekeler görülebilir. Hamilelik maskesi (kloazma) denen bu lekelerin hamileliÄŸin sonunda tamamen ya rengi açılır yada kaybolur.

- Kısa süre için , göbeÄŸinizin üstünden aÅŸağıya doÄŸru uzanan vertikal koyu çizgi oluÅŸması beklenir. Cildinizdeki gerilme nedeni ile rahatsızlık duyarsınız , göÄŸüs , karın, kalça bölümlerine yumuÅŸatıcı losyon sürerek ovabilirsiniz.

- Vücut görünümünüz pek fazla deÄŸiÅŸmemiÅŸtir.

- Fiziksel olarak hala hamile gibi görünmeseniz de duygusal olarak hızlı iniÅŸ çıkıÅŸlarınız olabilir. Mizaç deÄŸiÅŸiklikleri bu dönem sıktır. Aile olma ile ilgili dalgalanmalar, neÅŸelenme, kaygı, huzursuzluk hissetmeniz tamamen normaldir. Sinirli, alıngan, gergin, aÄŸlamaklı duygusal dönemleriniz hamileliÄŸiniz süresince devam edebilir, ancak bebek doÄŸumundan sonra düzelir.

Bebeğinizdeki değiÅŸikl